Điều kiện để trở thành “Công xưởng của thế giới”

 Căng thẳng Mỹ - Trung và đại dịch  Covid – 19 đã thúc đẩy nhanh hơn quá trình di dời chuỗi sản xuất khỏi Trung Quốc và Việt Nam là điểm đến lý tưởng nhờ dân số trẻ và lợi thế địa lý thuận tiện.

Một khi các nhà máy, công xưởng làm gia công cho Mỹ và các nước đồng minh dời ra khỏi Trung Quốc sau đại dịch, cái mác “công xưởng thế giới” có thể sẽ chia sẻ cho nhiều quốc gia Đông Nam Á, trong đó có Việt Nam. Câu hỏi đặt ra là liệu doanh nghiệp Việt Nam có tận dụng được cơ hội này.

Gia công sáng suốt và chọn lọc

Biệt danh “công xưởng của thế giới” gắn liền với hình ảnh công nhân giá rẻ, lấy công làm lời, không “tranh giành” tên tuổi với thương hiệu nổi tiếng toàn cầu. Trung Quốc đã làm rất tốt vai trò này để chuyển mình trở thành người khổng lồ trên bàn cờ kinh tế thế giới. Nhật và Hàn Quốc trước đó cũng đi lên từ bước đệm làm gia công cho nước ngoài, đến nay thì cả thế giới ngưỡng mộ những thương hiệu nổi tiếng của họ.

Nhưng tình hình bây giờ đã khác, căng thẳng Mỹ - Trung và đại dịch COVID- 19 đã khiến hàng ngàn nhà máy đang làm gia công cho Mỹ và các nước đồng minh có thể sẽ rút khỏi Trung Quốc, để lại ít nhiều khó khăn cho nền kinh tế nước này. Thế trận “công xưởng của thế giới” chưa bao giờ bị lung lay như hiện nay, trong tương lai sẽ không có một công xưởng nào trên thế giới an toàn.

Thực tế này cho thấy cả người mua lẫn người bán trong chuỗi cung ứng toàn cầu đều không hài lòng vì phải dựa quá nhiều nhau, không thể tự chủ giải quyết khủng hoảng. Chuỗi cung ứng toàn cầu không thể mất ngay được nhưng nó đã trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Và một khi Mỹ cùng các nước đồng minh di dời cơ ngơi của họ ra khỏi Trung Quốc được thì không có lý do gì họ không di dời khỏi các nước khác nếu cuộc “hôn nhân” giữa họ cơm không lành, canh không ngọt.

Muốn tận dụng cơ hội này để phát triển bền vững, Việt Nam cần đón bắt làn sóng dịch chuyển sản xuất và đầu tư của thế giới một cách sáng suốt và chọn lọc.

Liều và lượng hài hòa

Có thể chúng ta không muốn gắn mác “công xưởng của thế giới” nhưng lại cần có những công xưởng gia công mới để giải quyết nhiều vấn đề cấp thiết, trong đó có nguồn lợi doanh số không lồ và việc làm cho lực lượng nhân công trẻ dồi dào. Vấn đề ở chỗ là liều lượng và chất lượng sao cho hài hòa, phân biệt rõ ràng mục tiêu ngắn hạn và dài hạn.

Lấy ngành dược phẩm của Mỹ làm ví dụ. Về chất lượng và tầm nhìn ngắn hạn hay dài hạn trong gia công, người Mỹ gia công sản xuất thuốc thành phẩm tại các nhà máy ở nước ngoài là gia công giá rẻ, không cần nhiều chất xám; khi họ gia công khâu nghiên cứu và phát triển sản phẩm R&D ở nước ngoài cũng vậy, giá rẻ hơn ở Mỹ nhưng lại phát triển được nhiều chất xám.

R&D chính là khâu Việt Nam rất cần, tuy nhiên nó có thể không tạo ra nhiều lợi nhuận bằng việc sản xuất hàng loạt với số lượng lớn, nhưng R&D giúp đội ngũ các nhà khoa học được đào tạo và phát triển. Đây chính là lực lượng giúp các doanh nghiệp Việt Nam vươn mình bước ra khỏi cái bóng nhân công giá rẻ của công xưởng để làm nên thương hiệu, làm chủ chuỗi cung ứng.

Kinh tế Việt Nam đang có cơ hội đón vốn đầu tư nước ngoài. Cơ hội này cần cả hai mặt trận gia công, gia công lao động tay chân và gia công lao động có trình độ khoa học, tay nghề cao sẵn sàng đón nhận những chuyển giao trí tuệ để làm nền tảng cho sự phát triển bền vững và mạnh mẽ hơn sau này. Chúng ta đừng để các nhà máy sản xuất gia công thuần túy tập trung vào Việt nam quá nhiều trong khi gia công chất xám lại đổ vào các nước khác. Do đó, Chính phủ và doanh nghiệp Việt Nam cần quan tâm đến vấn đề này khi ngồi vào bàn thương thảo, đàm phán với các đối tác quốc tế.

Dĩ nhiên để trở thành một đối tác có thể nhận gia công khâu R&D hay các khâu khác liên quan nhiều đến chất xám thì đội ngũ các chuyên gia, các nhà khoa học của Việt Nam cần có sự chuẩn bị mang tính chiến lược. Vai trò và tầm hoạt động của các trường đại học, các viện nghiên cứu, do đó, cũng phải được đặt lên đúng vị trí của nó mới có đủ sự đầu tư cả về cơ sở hạ tầng đến con người và các quy chế liên quan. Đây là công việc đòi hỏi nhiều thời gian và công sức nhưng vô cùng xứng đáng nếu kinh tế nước nhà muốn thay da đổi thịt một cách bền vững. Không có chất xám thì không có tự chủ, không có thương hiệu, không có tiếng nói với bên ngoài thì mãi mãi là người bị lệ thuộc. Luật chơi trong bàn cơ kinh tế toàn cầu là vậy. Liệu chúng ta có nhìn luật lệ để “chơi” theo cách có lợi nhất cho mình.

Theo Lý Quý Trung – Tạp chí Gỗ và Nội thất